شاید بسیاری میزان تاثیرگذار بودن رعایت برخی اصولی طراحی و نگارشی در کتاب بر روی خوانندگان را نتوانند تصور کنند. شمار زیادی از خوانندگان کتاب وجود دارند که حتی وجود یک غلط املایی در کتاب را برنمی‌تابند و نگرش‌شان نسبت به آن کتاب تحت تاثیر قرار می‌گیرد. برخی از ناشران و نویسندگان کتاب تمام سعی خود را بر این می‌گذارند که فرآیند نگارش و انتشار را کوتاه‌تر کنند و گهگاهی به جزییات که بسیار تعیین کننده نیز هستند توجهی نمی‌کنند. وجود غلط املایی، طراحی ضعیف و عدم رعایت اصول کلیدی در کتاب معمولاً مواردی هستند که بیشتر از ناشر کتاب، نویسنده کتاب را درگیر می‌کند. بنابراین، هم ناشر کتاب و هم نویسنده کتاب می‌بایست در فرآیند چاپ کتاب برخی از ریزه کاری‌ها و جزییات را به صورت دقیق و منظم رعایت کنند. در این مطلب قصد داریم در قالب مطلبی با عنوان ۵ اشتباه مرگبار در طراحی کتاب را بشناسید به معرفی برخی از این جزییات مهم در طراحی کتاب بپردازیم.

+ بیشتر بخوانید: معرفی ۴ نکته کاربردی در ویرایش کتاب

+ بیشتر بخوانید: پنج توصیه خلاقانه نگارشی برای نویسندگان کتاب

۵ اشتباه مرگبار در طراحی کتاب را بشناسید

۱- سفید ماندن صفحه سمت راست. از نظر طراحی کتاب ایده‌آل آنست که فصل از صفحه سمت راست شروع شود و هنگام اتمام آن فصل بعدی نیز مجدداً از سمت صفحه راست شروع شود. یکی از مواردی که طرراحی کتاب را مخدوش می‌کند آنست که فصل کتاب از سمت چپ شروع شود و صفحه قبلی (یعنی صفحه سمت راست) خالی بماند. این اشکال جزو اشکالاتی است که از مشکلات طراحی کتاب در نظر گرفته می‌شود.

۲- شماره‌گذاری در تمام صفحات. صرفاً محتوای اصلی کتاب باید شماره گذاری شود و شماره گذاری صفحات اولیه کتاب شامل پیشگفتار، مقدمه، صفحه کپی رایت، صفحه عنوان، و موارد دیگر لازم نیست. همچنین، برخی صفحات در درون محتوای اصلی کتاب سفید باقی می‌مانند که اصلاً نباید شماره‌گذاری شوند ولی در شماره‌گذاری محسوب می‌شوند.

۳- قراردادن رانینگ هد یا عنوان کوتاه در صفحه خالی. اگر صفحه‌ای در داخل متن اصلی سفید باقی بماند، از نظر فنی بدین معناست که بخشی از محتوای اصلی نیست زیرا شماره آن ذکر نشده است. این صفحه آنچنان که از نام آن پیداست می‌بایست بدون هیچ نوشتاری صرفاً خالی بماند.

۴- گذاشتن شماره فرد در صفحه سمت چپ. وقتی که فصل کتاب از سمت راست شروع می‌شود، شماره صفحه آن عدد ۱ می‌باشد. در طراحی کتاب می‌بایست دقت کنید که اعداد فرد سمت راست قرار گیرند و اعداد زوج در صفحه سمت چپ باشند.

۵- عدم متوازن‌سازی سطور پاراگراف‌ها. این اشکال که در نرم افزار وورد با عدم جاستیفای سازی (Justification) اتفاق می‌افتد. جالب است بدانید برخی از کتابها این قاعده را رعایت نمی‌کنند و عدم رعایت آن نیز یک سبک است. اما این کتابها بسیار نادر هستند و می‌توان گفت بیش از ۹۵ درصد کتابهای موجود در بازار Justification در سطور پاراگراف آنها رعایت شده است.

هنگام طراحی کتاب و در پروسه چاپ کتاب، نویسندگان کتاب و ناشران معمولاً تمام دقت و توجه خود را معطوف به بخش اصلی کتاب یعنی محتوای اصلی آن می‌نمایند و در بسیاری از مواقع دیده می‌شود که به صفحات اولیه توجه چندانی نمی‌کنند و این بخش کتاب عمدتاً بدون توجه می‌ماند. از آنجایی که صفحات اولیه کتاب دومین بخش اثرگذار کتاب (بعد از جلد) برای خوانندگان کتاب است این الزام وجود دارد که نویسندگان و ناشران کتاب توجه بسیار اساسی برای آن نمایند. صفحات اولیه کتاب شامل عناصر و مواردی عمومی است که این عناصر با توجه به ماهیت کتاب‌ها گاهاً متفاوت می‌شود. در این مطلب سعی نموده‌ایم به رایج‌ترین اصول طراحی صفحات اولیه کتاب اشاره نماییم (بیشتر بخوانیم:  طراحی جلد کتاب ۸ توصیه مهم آن).

اصول طراحی صفحات اولیه کتاب

۱- نیم صفحه عنوان (Half Title Page). این صفحه می‌بایست صرفاً حاوی  عنوان کتاب باشد و هیچ چیز دیگری در این صفحه ذکر نمی‌گردد.

۲- صفحه عنوان. صفحه عنوان در کتاب می‌تواند شامل عنوان کتاب، زیرعنوان، نام مولف، نام ویرایشگر، نام ناشر و اطلاعات مشابهی باشد که در صفحات دیگر درج نمی‌شود.

۳- صفحه کپی رایت. این صفحه که گاهاً صفحه کپی رایت نیز به آن اطلاق می‌گردد، شامل اطلاعات فنی و قانونی درباره کتاب است که خود حاوی هشدار کپی رایت، هشدار قانونی، اطلاعات انتشار، اطلاعات چاپ (چندمین چاپ) و شماره ISBN می‌شود.

۴- صفحه تقدیم. این صفحه مشخصاً زمانی آورده می‌شود که شما تصمیم بگیرید کتاب را به شخص یا به به موارد دیگری تقدیم کنید.

۵- فهرست مطالب. فهرست مطالب در همه کتاب‌ها ذکر نمی‌گردد. این بخش در کتاب‌های رمان می‌تواند به این صورت باشد که شماره هرکدام از قسمت‌های رمان را جلوی آن بنویسد و یا در کتب دانشگاهی می‌تواند شامل معرفی صفحات هریک از فصول بعلاوه صفحه‌های هریک از زیرعنوان‌های یک فصل باشد.

۶- مقدمه یا پیشگفتار. این بخش توسط مولف کتاب نوشته می‌شود و معمولاً در نزد بسیاری از خوانندگان طرفداران زیادی دارد. یقیناً نگارش یک مقدمه خوب می‌تواند ارزش و اهمیت کتاب را بالاتر ببرد و خواننده را ترغیب نماید تا کتاب را مطالعه کند.

۷- صفحه تقدیر و تشکر. این صفحه می‌تواند شامل نام افرادی باشد که مولف آنها را در به وجود آوردن این اثر یاری کرده‌اند. کمک آن‌ها می‌تواند مالی، اخلاقی، ویرایشی و فنی بوده باشد.

در این مطلب قصد داریم نویسندگان کتاب را با مراحل قبل از چاپ کتاب و مقاهیم آن آشنا کنیم. این مراحل و مفاهیم برای تمامی افرادی که در گذشته اقدام به چاپ کتاب کرده‌اند و یا در آینده قصد چاپ کتاب را دارند بسیار ضروری است. در زیر به ذکر این مراحل و مفاهیم پرداخته‌ایم.

مراحل قبل از چاپ کتاب و مفاهیم آن

یکی از مفاهیم موجود در مراحل قبل از چاپ کتاب انتخاب قطع کتاب (قطع کتاب و انواع رایج آن در چاپ کتاب) است. قطع کتاب یکی از ویژگی‌های کتاب است. قطع عبارت است از اندازه کتاب، یعنی طول و عرض آن که برحسب سانتیمتر ارایه می‌شود. قطع کتاب به طور کلی اندازه درازا در برابر پهنا (عرض) هر برگ سنجیده می‌شود، یا گاهی اندازهٔ درازا در مقابل پهنا (عرض) جلد یک کتاب است. در زیر به ذکر قطع‌های رایج در ایران می‌پردازیم (بیشتر بخوانید: انواع کاغذ در چاپ کتاب).

۱- قطع جیبی. این قطع معمولاً در اندازه ۱۱×۱۵ می‌باشد.

۲- قطع بیاضی بزرگ. این قطع در اندازه ۳۴×۲۴ می‌باشد.

۳- قطع پالتویی. این قطع با اندازه ۱۲×۲۱ چاپ می‌شود.

۴- قطع رحلی کوچک. اندازه این قطع در حدود ۲۲×۲۹ سانتیمتر می‌باشد.

۵- قطع رقعی. این قطع در ابعاد ۱۴×۲۱ سانتیمتر چاپ می‌شود.

۶- قطع رحلی بزرگ. این قطع کتاب در حدود ۲۴×۳۴ سانتیمتر به چاپ می‌رسد.

۷- قطع خشتی. این قطع که به قطع مربعی نیز معروف است، در ابعاد ۲۱×۲۱ سانتیمتر می‌باشد.

۸- قطع سلطانی. این قطع در ابعاد ۳۴×۴۹ سانتیمتر می‌باشد.

۹- قطع بیاضی. در این قطع که عرض کتاب بیشتر است معمولاً در ابعاد ۲۹×۲۲ به چاپ می‌رسد.

۱۰- قطع وزیری. این قطع که معمولاً کتب علمی و دانشگاهی و حتی رمان نیز در بسیاری موارد چاپ می‌شود معمولاً در ابعاد ۱۷×۲۴ منتشر می‌شود.

مراحل قبل از چاپ کتاب را می‌توان به سه مرحله اساسی تقسیم کرد:

۱- دریافت شماره شابک

۲- دریافت فهرست نویسی پیش از انتشار (فیپا)

۳- پرینت نهایی (صحافی و غلط گیری) همراه با لوح فشرده حاوی یک فایل با فرمت PDF

کتاب پس از آماده شدن، صفحه آرایی شده و برای گرفتن شابک راهی خانه کتاب می‌شود. ناشران این شابک را به تعداد از خانه کتاب دریافت کرده و در اختیار دارند. شابک (ISBN) شماره ۱۳ رقمی شناسه بین‌المللی یک کتاب است که توسط خانه کتاب ارایه می‌شود. پس از اختصاص شابک، کتاب به کتابخانه ملی برای گرفتن فیپا فرستاده می‌شود.

فیپا در واقع همان شناسنامه کتاب در کتابخانه ملی است. پس از دریافت فیپا که اطلاعات کامل کتاب در آن جمع شده، فایل نهایی کتاب به صورت پی دی اف به وزارت ارشاد برای دریافت مجوز چاپ فرستاده می‌شود تا مجوز چاپ برای کتاب صادر شود. بعد از اتمام مراحل فوق کتاب آماده چاپ است و توسط ناشر برای لیتوگرافی، چاپ و صحافی فرستاده می‌شود. بعد از چاپ کتاب تعداد ۶ جلد (برای تیراژ ۱۰۰۰ نسخه) از کتاب‌ها برای مرحله اعلام وصول تحویل وزارت ارشاد شده و مراحل چاپ تکمیل می‌شود.

متاسفانه، اندک ناشران بدون مجوز و جعلی نیز وجود دارند که با ارایه شابک جعلی به چاپ کتاب می‌پردازند. در حقیقت نویسندگان می‌بایست اطلاعات فیپا و شابک را همزمان از ناشران تقاضا کنند؛ زیرا زمان درمان فیپا برای کتاب، اگر شابک جعلی باشد، کتابخانه ملی از ثبت آن خودداری می‌کند و مراتب را برای پیگیری‌های قضایی آگاه می‌سازد.

کتابی که دارای مجوز رسمی است، می‌بایست در کتابخانه ملی نیز (جهت دریافت اطلاعات فیپا) ثبت شده باشد. در غیر این صورت می‌توانید به جعلی بودن شماره شابک کتاب مشکوک شوید. البته لازم به ذکر است اطلاعات فیپا قبل از چاپ کتاب باید به دست ناشر برسد تا اطلاعات آن را در داخل کتاب بیاورد. پس در مراحل قبل از چاپ لزوم شناسه فیپا الزامی است (از این لینک می‌توانید نحوه استعلام یک کتاب از کتابخانه ملی را یاد گیرید).

چاپ کتاب در انتشارات نارون دانش

انتشارات نارون دانش یکی از برترین ناشرین در حوزه چاپ کتاب می‌باشد. صاحبان اثر می‌توانند از خدمات ویراستاری کتاب و همچنین صفحه آرایی کتاب این انتشارات بهره‌مند شوند. انتشارات نارون دانش با در اختیار داشتن تیم متخصص طراحی جلد کتاب این امکان را دارد که در زمینه مربوط به طراحی جلد کتاب نیز به صاحبان اثر خدمات تخصصی ارایه نماید. جهت برقراری ارتباط با ما می‌توانید از طریق صفحه تماس با ما اقدام نمایید.

کتابی که نگارش شده و کارهای مقدماتی چاپ بر روی آن قرار است انجام شود ویژگی‌های ظاهری مختلفی دارد. برای افرادی که قصد نگارش و چاپ کتاب را دارند داشتن اطلاعاتی در زمینه قسمت‌های مختلف کتاب و مفاهیم موجود در فرآیند چاپ کتاب و انتشار آن بسیار مهم و اساسی است. در این مطلب قصد داریم به پاسخ دادن به سوال ویژگی های ظاهری در چاپ کتاب کدامند؟ بخش اول اقدام نماییم (بیشتر بخوانید: ویژگی های ظاهری چاپ کتاب را بشناسید ـ بخش دوم).

ویژگی های ظاهری در چاپ کتاب کدامند؟ بخش اول

ویژگی‌های ظاهری کتاب در فرآیند چاپ کتاب شامل موارد زیر است:
۱- جلد
۲- روکش
۳- لبه برگردان روکش
۴- عطف
۵- پشت جلد
۶- آستر بدرقه
۷- صفحه نیم عنوان
۸- لوحه آغازین
۹- صفحه عنوان
۱۰- صفحه حق مولف
۱۱- صفحه اهدا
۱۲- یادداشت ناشر یا پیشگفتار مترجم
۱۳- پیشگفتار
۱۴- سپاسگذاری و قدردانی
۱۵- فهرست مطالب
۱۶- متن
۱۷- کتابنامه
۱۸- واژه نامه
۱۹- فهرست یا نمایه
۲۰- صفحه عنوان لاتین

جلد، پوشش بیرونی کتاب است که صفحات آن را به یکدیگر متصل کرده و از آنها محافظت می‌کند. جلد کتاب دو نوع دارد: جلد شمیزی و جلد مقوایی. ترتیب چاپ روی جلد کتاب عبارت است از: نام مولف، نام کتاب، نام ناشر، همچنین به ندرت پاره‌ای از جزییات دیگر از جمله شماره ویراست. در کتابهای ترجمه نخست نام مولف، سپس عنوان کتاب و نام مترجم چاپ می‌شود، بهتر است پیش از نام مترجم کلمه ترجمه یا مترجم را اضافه نمود.

ویژگی های ظاهری در چاپ کتاب کدامند؟ بخش اول

روکش، عبارت است از پوشش کاغذی که برای محافظت جلد یا زیبایی روی آن کشیده می‌شود. اطلاعات روی جلد بر روی روکش چاپ می‌شود.

لبه برگردان روکش، معمولاً از جلد کتاب بزرگتر است و مقداری از ان در دو طرف تا می‌خورد و در داخل، میان جلد و بدنه کتاب قرار می‌گیرد. این قسمت را لبه برگردان می‌نامند. معمولاً سطح داخلی لبه برگردان‌ها به شرحی کوتاه درباره کتاب و نویسنده آن اختصاص داده‌ می‌شود. گاه مطلب از لبه برگردان اول کتاب به لبه برگردان آر کتاب ادامه می‌یابد.

عطف، بخش میانی جلدهای دو طرف و در واقع لبه جلد و ستون فقرات کتاب محسوب می‌شود. در عطف کتاب عنوان یا خلاصه‌ای از آن، نام مولف، مترجم و آرم ناشر ارایه می‌شود.

پشت جلد، آخرین سطح جلد کتاب است و معمولاً مطالبی درباره نویسنده، یا کتاب یا مشخصات کتاب (نام کتاب، نام مولف، آرم ناشر، نام ناشر) به زبان انگلیسی و بارکد چاپ می‌شود. در کتابهای ترجمه لازم است زبان انتخاب شده زبان متن اصلی باشد.

آستر بدرقه، ورقی سفید که نیمی از ان به جلد کتاب چسبانده می‌شود و نیم دیگر آزاد قرار می‌گیرد. گاه ممکن است روی سراسر آستر بدرقه نقشه یا چیزهای دیگر چاپ شود.

صفحه نیم عنوان، عنوان کتاب یا نام مولف کتاب به صورت مختصر بیان می‌شود. پشت صفحه نیم عنوان معمولاً خالی است.

لوحه آغازین، ورقه مصور و تزیین شده که مربوط به موضوع کتاب است. همه کتابها لوحه آغازین و صفحه نیم عنوان دارند.

صفحه عنوان، برای کتاب بسیار ضروری است و اهمیتی به مراتب بیشتر از جلد دارد و در ان به عنوان کامل کتاب، عنوان فرعی، نام مولف یا مولفان همراه با وِگی‌های تحصیلاتی و موقعیت‌های اجتماعی و علمی، نام ویراستار، نام مصور یا مترجم، نام مقدمه نویس، نوبت ویرایش کتاب و سرانجام مشخصات انتشار (علامت نشر، نام کوتاه ناشر و شهر(های) اداره مرکزی ناشر) قرار می‌گیرد.

مطلب ویژگی های ظاهری در چاپ کتاب کدامند؟ بخش اول شامل ۹ مورد از ویژگی‌های ظاهری چاپ کتاب بود. ادامه توضیحات را در بخش‌های دیگر پیگیری کنید.

همانند هر مهارت دیگر، نویسندگی کتاب یک مهارت است و نویسندگان خوب کتاب نیز معمولاً ویژگی‌های مشترکی دارند که می‌توان به آن‌ها پرداخت. بارها متذکر شده‌ایم که چاپ کتاب و انتشار کتاب یک کار بسیار ساده است اما کار نویسندگی خود کتاب نیازمند برخی ویژگی‌های ذاتی و اکتسابی است. در این مطلب قصد داریم در طی مطلبی با عنوان “هفت ویژگی نویسندگان خوب کتاب را بشناسید” به ذکر برخی ار ویژگی‌های مورد نیاز برای تبدیل شدن به نویسنده خوب کتاب بپردازیم (بیشتر بخوانید: ۱- پنج توصیه ارنست همینگوی برای نویسندگان کتاب؛ ۲- چگونه یک کتاب خوب بنویسیم؟).

هفت ویژگی نویسندگان خوب کتاب را بشناسید

۱- تمرین مداومی برای نویسندگی داشته‌اند. شما نمی‌توانید کاری را قبل از اینکه بد انجام دهید، خوب شروع کنید. به آن معنی که معمولاً در شروع یادگیری مهارت عملکرد ضعیفی دارید و با پشتکار و تمرین مداوم آن عملکرد بهتر می‌شود. مطمئن باشید تمامی نویسندگان کتاب که هم اکنون معروف هستند برای تبدیل شدن به یک مولف زبده تمرین و تکرار بسیار زیادی انجام داده‌اند. بنابراین، سعی کنید روزانه حتماً تمرین کنید و برای مثال قرار بگذارید تاحداقل یک صفحه یا ۵۰۰ کلمه در روز بنویسید.

۲-خود را به چالش می‌اندازند و از این طریق یاد می‌گیرند. مولفین خوب کتاب علاوه بر نوشتن در حیطه‌های مورد علاقه خود، در حیطه‌های مختلف دیگر نیز اقدام به نوشتن می‌کنند و از این طریق خود را به چالش می‌اندازند و یاد می‌گیرند. بنابراین، ارزش و اهمیت یادگیری را پایین برآورد نکنید و دائماً به دنبال بادگیری باشید.

۳- خودشان هستند. نویسندگان خوب کتاب هیچ وقت نقش نویسنده دیگر را بازی نمی‌کنند زیرا اعتقاد دارند اگر کسی ارنست همینگوی را دوست داشته باشد مستقیماً به رمان‌های او مراجعه می‌کند و رمان‌هایی که صرفاً تقلیدی از همینگوی بوده‌اند برای وی جذابیت نخواهد داشت. نتیجه آنکه، شما می‌توانید تکنیک‌های نویسندگان کتاب را تمرین کنید و آن‌ها را یاد بگیرید ولی باید در نهایت حرف خودتان را بزنید و مخاطب شما خاص بودن آثار شما را متوجه شود.

۴- شبیه احمق‌ها نمی‌نویسند. آن‌ها در نگارش خود مشکلات گرامری و نگارشی ندارند. اصول نگارش کتاب را می‌دانند و بر آن اساس علی رغم محتوای کتاب‌شان، حرفه‌ای می‌نویسند. در نتیجه، باید قبل از نگارش کتاب آگاهی کاملی از دستور زبانی داشته باشید که می‌خواهید در آن زبان به نگارش و چاپ کتاب بپردازید.

۵- با کارهای کوچک شروع می‌کنند. نویسندگان بزرگ معمولاً کارهای خود را با دست‌نوشته‌های پراکنده و یا نگارش چند سرمقاله برای روزنامه و یا مجله شروع می‌کنند. هم اکنون با رشد تکنولوژی وبلاگ نویسی نیز می‌تواند یکی از روش‌های ساده باشد. قطعاً اگر توانستید با نوشتن در یک وبلاگ، طرفدارانی را جذب خود کنید می‌توانید تصور کنید که استعداد اولیه را دارید.

۶- آن‌ها هیچگاه کوتاه نمی‌آیند و کار را رها نمی‌کنند. اگر می‌خواهید شروع به نوشتن کتاب کنید هیج وقت آن را رها نکنید. به صورت جدی و استوار طی برنامه ریزی قبلی خود عمل کنید و تحت تاثیر هیچ مشکلی قرار نگیرید. شاید برخی از روزها اصل حس و حال نوشتن را نداشته باشید ولی زمان مقرری را که در آن قرار است بنویسید، روی کار نوشتن باشید (بیشتر بخوانید: ده گام بسیار ساده و عملیاتی در نگارش کتاب).

۷- آن‌ها بینش و آگاهی خوبی از ناشران دارند. بسیاری از نویسندگان خوب کتاب دیدگاه خوبی از ناشران و حتی مخاطبین خود دارند. قبل از اینکه فوراً بخواهید قطعه‌ای را بنویسید و آن را به چاپ برسانید ببینید که چه نوع کتابی را باید بنویسید و ناشران علاقه به چه کتاب‌هایی دارند. این حرف به آن معنی نیست که علاقه ناشران را دنبال کنید چون ناشران نیز علاقه شخصی خود را دخیل نمی‌کنند بلکه آن‌ها نیز تحت تاثیر علاقمندی‌های خریداران کتاب‌های خود هستند.